Kur’an-ı Kerim, İslam’ın en temel kaynağı olarak Müslümanların hayatında büyük bir öneme sahip. Allah Teâlâ tarafından peygamberimiz Hz. Muhammed’e (s.a.v.) Cebrail (a.s.) aracılığıyla 23 yıllık süreçte vahiy yoluyla indirilen Kur’an, ilk dönemlerde ezberlenerek ve çeşitli yazı malzemelerine kaydedilerek korunur. Ancak Hz. Peygamber’in vefatından sonra, bu ilahî mesajın tek bir kitap halinde toplanması zaruri hâle gelir. Peki, bu büyük vazifeyi üstlenen kişi kimdir? Kur’an-ı Kerim’i ilk defa kitap hâline getiren sahabe kimdir?
Kur’an İlk Nasıl Korunuyordu?
Kur’an ayetleri peygamberimize parça parça indirildiğinde, vahiy katipleri tarafından anında yazıya geçirilir. Ayrıca sahabeler, inen ayetleri ezberlemeye büyük önem verir. O dönemde Kur’an, deri, kemik, hurma yaprağı, taş ve deri parçalarına yazılır. Bununla birlikte her ayet, hem yazıyla hem de hafızalarda korunur. Hz. Muhammed (s.a.v.), bu ayetleri sahabelere öğretir, sahabeler de kendi aralarında bu bilgiyi çoğaltarak yayar.
Kur’an-ı Kerim’in Kitaplaştırılma Sebebi Ne Olur?
Hz. Muhammed’in vefatının ardından halifelik makamına gelen Hz. Ebubekir (r.a.), Kur’an’ın korunması adına büyük bir sorumlulukla karşı karşıya kalır. Yemame Savaşı sırasında çok sayıda hafız sahabe şehit düşer. Bu durum, Kur’an ayetlerinin unutulması veya kaybolması riskini beraberinde getirir. Hz. Ömer (r.a.), bu tehlikeyi fark eder ve halife Hz. Ebubekir’e Kur’an’ın bir araya getirilerek kitap haline getirilmesi gerektiğini bildirir. Başta tereddüt eden Hz. Ebubekir, daha sonra bu görüşün isabetli olduğunu anlar ve süreci başlatır.
Kur’an’ı Kitaplaştırma Görevi Kime Verilir?
Kur’an-ı Kerim’in mushaf hâline getirilmesi görevi, o dönemin genç ve güvenilir sahabelerinden biri olan Zeyd bin Sabit (r.a.)’e verilir. Zeyd bin Sabit, peygamberimizin hayattayken vahiy katipliğini yapan ve Kur’an’ı çok iyi bilen bir sahabedir. Hafızlığı, zekâsı ve güvenilirliği ile öne çıkan Zeyd, bu zorlu görevi kabul eder ve titiz bir çalışma yürütür.
Zeyd bin Sabit Bu Görevi Nasıl Yürütür?
Zeyd bin Sabit, Kur’an’ın her ayetini en az iki güvenilir şahitten doğrulama esasına dayanarak bir araya getirir. Sahabelerin ezberleri ve yazılı metinler karşılaştırılır. Bu süreçte hiçbir ayet, kesin doğruluğu teyit edilmeden mushafa alınmaz. Zeyd bin Sabit’in ifadesiyle, bu görev “dağları taşımaktan daha ağırdır.” Çünkü o, Allah’ın kelamını bir araya getirmenin sorumluluğunu en derin şekilde hisseder.
İlk Mushaf Kimin Yanında Saklanır?
Hazırlanan ilk mushaf, yani Kur’an’ın ilk resmi kitap nüshası, Halife Hz. Ebubekir’in yanında muhafaza edilir. Onun vefatından sonra mushaf, Hz. Ömer’e geçer. Hz. Ömer’in şehit edilmesiyle birlikte Kur’an mushafı, kızı Hz. Hafsa’nın evine taşınır ve uzun yıllar burada korunur.
Kur’an-ı Kerim’i Kim Çoğalttı?
Kur’an’ın kitap hâline getirilmesinden sonra, İslam toprakları genişledikçe farklı bölgelerde Kur’an farklı lehçelerle okunmaya başlanır. Bu durum, ümmet arasında karışıklık yaratır. Halife Hz. Osman bin Affan (r.a.), bu karışıklığın önüne geçmek için harekete geçer. Hz. Hafsa’nın yanında bulunan ilk mushafı esas alarak, Zeyd bin Sabit liderliğinde yeni bir komisyon kurulur. Bu komisyon, Kur’an’ı Kureyş lehçesi esas alınarak çoğaltır.
Hz. Osman Mushafları Hangi Şehirlere Gönderir?
Hz. Osman’ın hazırlattığı mushaflar, önemli İslam şehirlerine gönderilir. Bunlar arasında:
Kûfe
Basra
Şam
Mekke
Medine
Yemen
Bahreyn
gibi bölgeler yer alır. Bu mushaflar, bölgelerdeki resmi Kur’an nüshası olur. Diğer tüm farklı lehçelerdeki Kur’an nüshaları ise toplatılarak yakılır. Böylece İslam ümmeti arasında Kur’an’daki birlik sağlanmış olur.
Günümüzde Okuduğumuz Kur’an Hangi Nüshaya Dayanır?
Bugün elimizde bulunan Kur’an-ı Kerim mushafları, Hz. Osman’ın çoğalttırdığı mushaflardan birine dayanmaktadır. Bu mushaflar, titizlikle korunmuş ve nesilden nesle aktarılmıştır. El yazması Kur’an nüshaları, günümüzde bile İslam dünyasında önemli kütüphane ve müzelerde sergilenmektedir.
Kur’an-ı Kerim’in Kitap Haline Getirilmesinin Önemi
Kur’an’ın kitaplaştırılması, İslam tarihi açısından dönüm noktasıdır. Bu süreç sayesinde Kur’an, hem yazılı olarak hem de ezberle korunur. Müslümanlar, kıyamete kadar korunmuş olan bu ilahî kitabı, aynı harfleriyle okuyabilme şansına sahiptir. Kitaplaştırma süreci, hem ilmi bir hassasiyetin hem de sahabelerin Kur’an’a duyduğu derin bağlılığın bir göstergesidir.
Zeyd bin Sabit Kimdir?
Doğum yeri: Medine
Görevleri: Vahiy katibi, Kur’an muhafızı
Öne çıkan özellikleri: Güçlü hafıza, güvenilirlik, Arapça ve İbranice bilgisi
Kur’an çalışmaları: Kitaplaştırma komisyonu başkanı
Zeyd bin Sabit’in bu süreçte gösterdiği özveri, İslam tarihi boyunca daima minnetle anılır.
Hz. Osman Neden Mushafları Yaktırdı?
Hz. Osman’ın mushafları yaktırması, Kur’an’ı yok etmek amacıyla değil, tam tersine birliği sağlamak için atılan bir adımdır. O dönemde Arap lehçeleri arasında farklar bulunur ve bu durum, ayetlerin yanlış okunmasına sebep olur. Hz. Osman, bu sorunu çözmek adına Kur’an’ı tek lehçede standardize eder ve sadece bu lehçede çoğaltılmasını emreder. Bu uygulama, İslam âleminin birlik içinde Kur’an’ı öğrenmesini sağlar.
Kur’an-ı Kerim’i Kim Kitap Haline Getirdi?
Sonuç olarak, Kur’an-ı Kerim’i ilk defa kitap hâline getirme görevini üstlenen sahabe, Halife Hz. Ebubekir (r.a.) olur. Bu görev ise Zeyd bin Sabit (r.a.) tarafından icra edilir. Kur’an’ı çoğaltarak farklı şehirlere gönderen ve İslam coğrafyasındaki farklı lehçeleri ortadan kaldıran kişi ise Hz. Osman bin Affan (r.a.)’dır.